Çeyiz Hazırlıkları

Çeyiz, evlenecek bir kızın yeni evinde kullanacağı, en cicili bicili şekilde hazırlanan, lüzumlu lüzumsuz binlerce parçadan oluşan eşyalar bütünüdür. Günümüz genç kızlarının bu eşyaların birçoğunun yıkanma ve korunmasında etkin bilgi sahibi olmadığı ise tüm kamuoyunca bilinir. Yün yahut pamuktan yapılan yorgan ve yataklar her ne kadar yeni nesil gelinler tarafından pek kullanılacak olmasa da her çeyizde bir evin olmazsa olmazı şeklinde yerini alır.
Osmanlı dönemlerinde ise kız çeyizi toprak olarak belirlenir, baba kızını evlendirirken öyle üç beş dönüm tarla değil, bildiğiniz koskocaman bir ya da birkaç şehri verirmiş. Yani eskiden çeyiz deyince konuşmadan önce uzun uzun düşünmek gerekirmiş. Günümüzde çeyizlerin taşıdığı anlam daha çok “cansız olan her şeyin üstünü örten” dantel yapılması şeklindedir. Çeyizin en üstüne konulmuş bebek zıbını, patiği de sosyal mesaj içermektedir. Fakat zamane evliliklerinde en az iki yıl bu mesaj anlaşılmamış gibi yapılmaktadır.

GELİŞEN DÜNYANIN DEĞİŞEN ÇEYİZLERİ

İdeal bir çeyizde kullanılan süsleme öğeleri oldukça ince bir zevkle seçilmiştir. Yazma kenarlarının iğne oyasından olması bunlara bir örnektir. Yapılan işlemelerin zarifliği ve hassas işçilik gerektirmesi karşı tarafa çeyizi yapanın sabırlılığı konusunda fikir ve güven verir. Ayrıca artık teknolojinin ilerlemesiyle dünya küçülmüş, her şey çok rahat ulaşılabilir hale gelmiş, bu durum çeyizlere de yansımış, uluslararası çeşitlilik arz eden parçalar da eklenmiştir çeyizlere. Rahibe işi örtüler, Çin işlemeli kimonolar, Fransız angalez danteller gelişen dünyanın değişen çeyizleri olmuştur. Tabii bunun yanı sıra eskiden gazetelerinin kuponlarıyla da epey bir tabak çanak dağıtıldığından bu şekilde de çeyizler dizilmiştir. Hatta o döneme denk gelen evliliklerde hep aynı tabaklara rastlandığından insan da Kızılay’dan dağıtıldığı hissini uyandırır.

“Kız beşikte çeyiz sandıkta” sözünden hareketle anneler “büyüklerimiz bunu boşa söylemez, vardır bir sebebi hikmeti” diyerek hazırlıklarına bebek bezinin yanında çatal bıçak takımı da alarak bir yandan kızını büyütmeye, bir yandan çeyizlerini dizmeye başlarlar. Bir kızın büyüyüp evlenme çağına geldiğini anlamak zor değildir. Ne zaman ki çeyizler aşmakta taşmakta hiçbir yere sığmamaktadır, artık kızımızın gelin olma vakti gelmiştir.

SANDIK ANCAK PARAYLA KALKAR YERİNDEN

Çeyiz denilince, “çeyiz sandığı” adlı objeyi de unutmamak gerekir. Çeyiz sandığı aslında semboliktir. Maddi ve manevi yönden çeyiz sandığını incelediğimizde; öncelikle en makbul malzemenin ceviz ağacı olduğunu görürüz. Sandığın oymacılığı değerini arttırır, hele de sandığın oymalarının yanında bir de sedef kakmaları varsa bu sefer durum kaymaklı ekmek kadayıfı ile eşdeğerdir. Çeyizin en kıymetli parçaları bu sandığa konulur. Annelerin kendi çeyiz sandığını kızlarına vermesi az da olsa görülür ama kolay kolay kıyılıp da verilmez. Gelelim çeyiz sandığının manevi boyutuna bu sandıklar kilitli yapılmışlardır ve anahtar sadece gelinde olduğundan, gelinin sırdaşı gibidir. Değerli eşyalarını, biriktirdiği parasını burada saklar.

Çeyiz sandığı nazlı ve de kaprislidir. Öyle kalk gidiyoruz demeyle hareket etmez. Üstüne çıkan gelinin kardeşlerinden birine damat tarafından bahşiş verilmeden bu sandığı yerinden oynatamazsınız. Bu yüzdendir ki damatlar yıllar geçse bile o sandığı kaldırmak için ne kadar para bayıldıklarını unutmazlar.

ÇEYİZ ÇIKARMAK ŞÖLEN HAVASINDA GERÇEKLEŞİR

Çeyizler sadece sandığa konulanlarla sınırlı değildir tabii. Çeyiz gelinin kendi evine giderken bu sefer hurçlar da devreye girer. Ama bu taşıma işlemi sırasında kimsenin sadeliğe tahammülü yoktur, her şeyin üstü envai çeşit süsle donatılır, donatılmalıdır, donatılacaktır! Zira çeyizi çıkarmak bir şölen havasında gerçekleşir.

Çeyiz yeni gelinin evine hem kendi hem de damat tarafından katılan oldukça seçkin ve kalabalık bir insan topluluğu tarafından getirilir. Kız annesinin çeyiz çıkarken ağlaması nazenin kızı damat tarafına karşı onore eder. Sonrasında erkekler bir yere savuşturulur, iki tarafın da sadece hanımları kalırlar. Bu hanımların her biri kendi alanında uzmanlardır, ne yapacaklarını bilirler ve eve girdiklerinde her biri görev yerlerine dağılır. O dakikadan itibaren gelin kendi evinde kontrolü kaybetmiştir ve yapacağı bir şey yoktur. Evliliğinin ilk günlerinde deneme yanılma yoluyla neyin nerede olduğunu tecrübe ederek öğrenecek, kendi düzenini ise ancak ilerleyen zamanlarda kurabilecektir.

GELİNİN EVİ GİRİŞİ ÜCRETSİZ, HALKA AÇIK BİR SERGİ HALİNE GELİR

Çeyizlerin yeni gelinin evine getirilmesi yerleştirme amacı taşıdığı kadar, çeyizlerin bir nevi görücüye çıkması seramonisi manasına da gelir. Yıllardır emek emek yapılan çeyizler evin çeşitli yerlerine serpiştirilerek gelenlerin görüşüne sunulmak üzere düzenlenir. Gelinin evi girişin ücretsiz olduğu, halka açık bir sergi haline gelir. Sergi düğün gününe kadar açıktır. Damat tarafı ve kız evinin akrabalarından, gelin ve damadın yakınlarından oluşan insan güruhu bu sergiyi ziyaret ederler.

“SEN DAHA ELİNE BİR TIĞ ALMA!”

Çeyiz görmeye gelenler kendi aralarında çeyizle ilgili görüşlerini birbirleriyle paylaşır, yorumlarını dile getirir, fikir teatisinde bulunur ve mukayese ederler. Nadir görülen parçalar en fazla kalabalığı toplamayı başarır. Becerikli genç kızlarımız için bu tür sergiler güzel bir kaynaktır. Ufuk açıcıdır, beceri geliştiricidir. Fakat bencileyin hiçbir becerisi olmayan kızlarımız için buralara gitmek hele de anneleriyle gitmek büyük bir talihsizliktir. Zira anneniz itinayla hazırlanmış çeyizleri gördüğünde “Bak millet neler yapmış sen daha eline bir tığ alma!” diyerek cimciklemek suretiyle kollarınızı morartabilir.

ERKEK ANNELERİ DE ÇEYİZ HAZIRLAR

Sanmayınız ki çeyizi sadece kız tarafı hazırlar. Erkek annelerinde de çeyiz hazırlama telaşı görülür, ama tarz biraz daha farklıdır. Kız tarafında bilumum her şeye örtü, paspas, kenarları işlenmiş havlu, seccade, çetik, yorgan şekillerinde arz eden çeyiz anlayışı, erkek tarafında elektrik prizine takılan eşyalar bütünü olarak kendini gösterir.

Dünya ne kadar modernleşirse modernleşsin, teknoloji ne kadar ilerlerse ilerlesin çeyiz hazırlamak biz Türklerin genetiğinde vardır. Nasıl ki arılar peteğini, ipek böceği kozasını iç güdüsel olarak yapıyorsa Türk kadını da çeyizini öyle içgüdüsel olarak hazırlar. Kozasını örer gibi örer dantelini, peteğini yapar gibi işler etaminini… Hal böyle olunca bir anneyi çeyiz hazırlamaktan alıkoymak da mümkün olmaz. Güzel geleneklerimizin hep sürmesi dileğiyle…

Not: Bu yazıyı netten buldum yazının kendisine ayit olduğunu ve burda yayınlanmasından rahtsızlık duyduğunu söyleyen varsa bana mail atsın hemen kaldırırım.